اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:

مرور آمار سازمان خواروبارجهانی نشان می­دهد که میزان تولید آبزیان در سال 2011 به 154 میلیون تن و در سال 2014 به167 میلیون تن رسید که بترتیب حدود 60و 56 درصد آن مربوط به صید و 40 و 44 درصد آن مربوط به آبزی­پروری بود و طبق پیش­بینی­های این سازمان، سهم تولید آبزیان در سال 2030 به 187 میلیون تن خواهد رسید و در این سال سهم صید و آبزی­پروری برابر خواهد شد، البته 60 درصد از کل تولید آبزیانی که بطور مستقیم مورد مصرف انسانی قرار خواهد گرفت، مربوط به سهم آبزی­پروری خواهد بود. بنابراین افزایش روزافزون جمعیت انسانی به همراه نیاز غذایی با توجه به محدودیت آب­های شیرین در جهان سبب گردید که توجه بشر برای تامین پروتئین مورد نیاز به منابع آبی دریا­ها و اقیانوس­ها معطوف گردد. در این راستا توسعه آبزی­پروری در سال­های اخیر در جهان رشد فزاینده­ای داشته است و این رشد مربوط به استفاده از آب­های لب­شور و شور بوده­است.این تحقیق با هدف مطالعه جامع اکوسیستم منطقه جنوبی دریای خزر با هدف استقرار قفس و توسعه آبزی پروری دریائی صورت گرفت و در این بررسی داده­های پارامترهای فیزیکوشیمیایی، آلاینده های زیست­محیطی و موجودات زیستی (پلانکتون، ماکروبنتوز و شانه­دار) آب کرانه جنوبی دریای خزر از منطقه آستارا در غرب تا منطقه گمیشان در شرق مربوط به مابین عرض 36 تا 38 درجه شمالی و طول 48 تا 54 درجه شرقی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. اطلاعات و تحلیل های این مبحث برگرفته از طرح­های تحقیقاتی موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور در منطقه جنوب دریای­خزر در سال­های 1387، 1388 و 1389 است.

نتایج:

براساس نتایج حاصل از این تحقیق، آب‌های منطقه جنوبی دریای خزر برای پرورش ماهیان در قفس مناسب است و مناطق دور از ساحل (اعماق بین 20 تا 100 متر) خصوصیات لازم برای پرورش ماهیان گرمابی و خصوصاً ماهیان سردابی را دارا می­باشند. اما از آنجایی­که دریای خزر در دهه هشتاد چهار بار شکوفایی جلبکی (گونه های سمی و مضر) را تجربه کرده است و در سال­های اخیر در تعدادی از گونه های فیتوپلانکتونی نیز تراکم به دلیل افزایش میزانن مواد مغذی به مرز شکوفایی رسیده است و در محدود نقاطی آثار آلودگی به برخی از فلزات سنگین از جمله کادمیوم و جیوه در مناطق ساحلی بیش از حد استاندارد وجود داشت و همچنین وجود شرایط مزوتروف در آب­های ساحلی این اکوسیستم، شایسته است که استقرار قفس های پرورش ماهی با رویکرد احتیاطی بیشتر و در مناطق دور از ساحل و در ابتدا بصورت پایلوت صورت پذیرد تا به مشکلات زیست محیطی بزرگ منجر نشود.

دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:

در منطقه جنوب دریای خزر: منطقه مرکزی در الویت اول توسعه آبزی‌پروری و مناطق غربی و شرقی به‌ترتیب در الویت‌های دوم و سوم توسعه آبزی‌پروری قرار گرفتند. در نتیجه، در منطقه مرکزی حدفاصل شهرستان‌های خشت‌سر تا کیاشهر با طول تقریبی 244 کیلومتر از شرایط مناسب‌تری برای استقرار قفس‌های پرورش برخوردار بود. بررسی­ها نشان داد که استفاده از ماهیان بومی برای پرورش ماهی در قفس در منطقه جنوب دریای خزر بواسطه شرایط حساس اکوسیستم آن ضروری است. گونه های زیادی از ماهیان بومی برای پرورش در قفس مناسب هستند. اما زیرساخت مناسب برای تولید همه آنها وجود ندارد. لذا در ابتدا گونه­های فیل­ماهی و ماهی­آزاد برای پرورش در قفس های با قابلیت غوطه وری در منطقه جنوب دریای خزر پیشنهاد شد. اما در شرایط کنونی و با مطانجام مطالعات مربوط به ارزیابی ریسک گونه ای می توان ماهی قزل آلای رنگین کمان را به عنوان گونه موقتی برای پرورش و توسعه این صنعت بدلیل زیر ساخت های موجود توصیه نمود.

ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:

نتایج این تحقیق در منطقه جنوب دریای خزر با هدف استقرار قفس و توسعه آبزی پروری به صورت کاربردی قابل استفاده می باشد. اما با توجه به شرایط حساس دریای خزر لازم است قبل از توسعه تجاری آبزی پروری مطالعات مربوط به ارزیابی تفصیلی زیست محیطی و ارزیابی ریسک انتخاب گونه برای پرورش ماهی در قفس مورد بررسی دقیق قرار گیرد تا از خسران احتمالی به اکوسیستم محیط جلوگیری به عمل آید.